TERUG NAAR INHOUDSOVERZICHT
HET SEDERMAAL EN DE VIJFDE BEKER
Ben Van Vossel CSsR
De Sedermaaltijd
De Eucharistie (soms ook het heilig avondmaal genoemd) die in verscheidene christelijke kerken gevierd wordt, gaat terug op het “laatste avondmaal” dat Jezus met zijn apostelen hield. Dat avondmaal was een Pesachmaaltijd (Pasen = Pesach of Paschah, het ‘voorbijgaan’ van de wraakengel die de huizen van de Israëlieten waaraan het bloed van het lam was gestreken onaangeroerd liet). Jezus die gezegd heeft dat hij kwam om de wet te vervullen en niet te ontbinden, vierde de avond voor zijn kruisdood Pesach met zijn discipelen. Hij schafte het feest niet af, maar gaf het door zijn dood en opstanding een diepere betekenis. In de christelijke viering van ‘Pasen’ (passage) heeft het ‘voorbijgaan’ van de wraakengel en de doortocht door de Rode zee en de woestijn dan ook eerder de betekenis gekregen van Jezus’ doortocht door lijden en dood en verrijzenis naar het leven toe. Tijdens die Paasmaaltijd heeft Jezus toen het ongezuurde brood genomen (ongezuurd brood symboliseert een leven vrij van zonde) en gebroken en daarover bepaalde woorden gezegd die wij als christenen vandaag nog herhalen. En na de maaltijd heeft hij een beker met wijn genomen en doorgegeven aan zijn vrienden terwijl Hij opnieuw bepaalde woorden sprak. Die Paasmaaltijd verliep volgens een bepaalde vastliggende ordening (“Seder”); ze wordt dan ook wel Sedermaaltijd genoemd. Bij de Sedermaaltijd gaat de symboliek hoofdzakelijk over verlossing. Het betekent voor de Joodse mensen het vieren van de verlossing van hun volk uit de slavernij van Egypte. Dat grote epos van de uittocht (met het eten van het Paaslam waarvan het bloed aan de deurposten werd gestreken) en de doortocht door de Rode zee (of Rietzee) en hun verblijf in de woestijn tot ze uiteindelijk het Beloofde Land konden binnentrekken; dat grote epos werd voor hen de verlossing van hun volk door God en in feite het echte ontstaan van het Joodse volk als Godsvolk. Volgens dr. ir. Leon Meijer blijkt uit een onderzoek onder Amerikaanse Joden dat 80% van hen het Pesachfeest viert, ook als men niets meer met het joodse geloof doet.
De verlossing vieren
De Messiasbelijdende joden, die Jezus erkennen als Messias, vieren ook vandaag nog het Sedermaal, maar de symboliek van verlossing uit Egypte trekken zij verder open naar de verlossing die Jezus Christus heeft gebracht. In de Paaseucharistie van de katholieke christenen is alles ook geordend naar ‘verlossing’ toe, naar ‘herschepping’ door het genadevol ingrijpen van God tot in het persoonlijk bestaan van de huidige gelovige toe. In de lezingen van de Paasnacht vernemen we Gods plan van heil met de mens, zijn oorspronkelijke bedoeling met de schepping, het eten van het Paaslam en de redding doorheen de Rode Zee, het doopsel als het omkleed worden met de nieuwe mens door Jezus’ verlossend levensoffer en zijn opstanding. Waaruit bestaat eigenlijk dat Paasmaal, of Sedermaaltijd? Het Bijbelboek van de Uittocht (Exodus) heeft het in 12,3-11 over een paaslam, over bittere kruiden en ongezuurd brood. Men moet aan de kinderen blijven vertellen waarom men die Sedermaaltijd viert, het verhaal van de uittocht van Egypte (de haggada), de uitleg die de familievader geeft aan de jongste zoon die 4 vastliggende vragen moet stellen, waarvan de eerste (Ma nistana) luidt: “Waarom verschilt deze avond van alle avonden?”) . Tijdens het Sedermaal van Jezus met zijn apostelen heeft Hij ook de haggada in herinnering geroepen, maar Hij heeft aan een en ander een diepere betekenis gegeven. Tijdens de maaltijd lag men op kussens aan tafel (dat gebruik was er gekomen onder hellenistische invloed; aanvankelijk at men het paasmaal de lenden omgord, de wandelstaf in de hand, sandalen aan de voeten en wellicht zelfs rechtop staand (Exodus 12,11); men leunde op de linkerzij, zodat de rechterhand de beker kon nemen voor de vier voorgeschreven dronken.
De seder (volgorde) in het kort:
- Het drinken van de eerste beker wijn, de beker der heiliging (daarna wassen van de handen met Ps 24:4).
- Het eten van de bittere kruiden gedoopt in zout water (Rode zee). Onenigheid onder de apostelen (Luk 22,24) en voetwassing door Jezus (Joh 13,4).
- De middelste koek wordt in tweeën gebroken en weggeborgen.
- De traditionele vraag van de kinderen (Ex 12:26), die door de vader van het gezin of het hoofd van het feest wordt beantwoord.
- Het zingen van het eerste deel van de ‘Hallel’ (gedeelten van Psalm 113 en 114). - Het drinken van de tweede beker wijn, de beker der verlossing (Luk. 22:17-18).
- Opnieuw bittere kruiden, nu gedoopt in de notenpasta samen met ongezuurd brood (klei en bitterheid van de slavernij in Egypte). Dit was het stuk brood dat Jezus indoopte en aan Judas gaf (Joh. 13:26-30).
- De feitelijke maaltijd gebruikt. Vis, soep, vlees en een zoete schotel. Op het einde van de maaltijd nam Jezus een brood (Matth. 26:26; Marc. 14:22), de middelste ongezuurde koek en zei : Neemt, dit is Mijn lichaam’. - Na de maaltijd: de derde beker wijn, de beker der dankzegging, (1Kor 10,16). Jezus : ‘deze beker is het nieuwe verbond in mijn bloed die voor u uitgegoten wordt’ (Mt. 26,29; Mk. 14,24; Lk.22,20; 1Kor 11,25). - De gebeden opgezegd, speciale verzen Ps. 79,6; 69,25; Klg. 3,66
- Het drinken van de vierde beker wijn, de beker der lofprijzing.
- Het tweede deel van de ‘Hallel’ werd gezongen; Ps.115-118 (verkort) en Ps.136. Dit was de lofzang zoals in Mt.26,30. - Hierna werd het gehele ritueel afgesloten door de vader van het gezin of het hoofd van het feest met de uitroep (indien de viering buiten Palestina gevierd werd), die iedereen bijviel ‘Volgend jaar in Jeruzalem’.
De vier bekers en drie matzes
De volgorde (Seder) van de maaltijd wordt bepaald door vier bekers wijn, die reeds door de Misjna waren voorgeschreven, overeenkomstig de vier werkwoorden waarmee God zich zal laten gelden volgens de tekst van Exodus 6,6-7a: “(5 Nu heb Ik het weeklagen gehoord van de Israelieten die door de Egyptenaren tot slaven gemaakt zijn, en ben Ik mijn verbond indachtig.) 6 Zeg daarom tot de Israelieten: Ik ben Jahwe; Ik zal u wegvoeren (Wehozeeti) uit de dwangarbeid van Egypte; Ik zal u bevrijden (Wehizalti ) van hun overheersing; met uitgestrekte arm en onder toediening van zware straffen zal Ik u verlossen (Wegaälti ethchem). 7 Ik zal u aannemen (Welakachti ethchem) als mijn volk en Ik zal uw God zijn”. Over de uitleg van deze bekers hebben we wel verschillende tradities ontmoet. Ondermeer deze: de eerste beker is de beker van de heiliging, de tweede is de beker van het oordeel, de derde van verlossing en de vierde van lofprijs en aanneming. Messiasbelijdende Joden gebruiken de bekers wijn en hun betekenis om het verlossingswerk van Jezus Messias aan te duiden. Centraal tijdens de sedermaaltijd liggen drie ongezuurde broden op tafel. De rabbijnen geven (ook hier weer) verschillende betekenissen aan deze drie ongezuurde broden (mazzoth), die we voor het gemak matzes noemen. De bovenste matse (of mazza) is Cohen (de priester die de priesterkaste of cohanin vertegenwoordigt), de middelste Levi (vertegenwoordigt de kaste der tempelzangers of levieten) en de onderste Israël, de grote groep van het volk. Een driedeling in de Israëlische maatschappij die stamt uit de tijd van de Tempel. Een andere verklaring is dat de bovenste matse symbolisch is voor de Almachtige, de onderste het volk en de middelste de priester die tussen God en volk in staat. Messiasbelijdende Joden gebruiken deze laatste verklaring. Aan het begin van de sedermaaltijd wordt de middelste matse, de priester tussen God en volk, gebroken. Eén deel, Afikoman geheten (grieks: epikomion), wordt in een doek gewikkeld en verstopt. Na de maaltijd, voordat de derde beker gedronken wordt, mogen de kinderen de Afikoman zoeken. Het kind dat de Afikoman gevonden heeft, krijgt een cadeautje. Een speelse noot in het symbolische gebeuren van de Sedermaaltijd die tenslotte een familiefeest is.
Messiasbelijdende Joden wijzen erop dat bij de instelling van het avondmaal in Lucas 14:20 Jezus de beker nam ‘na de maaltijd’. Ervan uitgaande dat aan de orde (seder) van de maaltijd in 2000 jaar niet veel veranderd is, betekent dit dat het ‘brood’ dat Jezus nam en brak, de Afikoman was. Daarmee is de verwijzing naar het verlossingswerk van Messias Jezus compleet. De middelste matse immers, die de priester voorstelt, wordt niet alleen gebroken en begraven maar staat ook weer op, want aan het einde van de maaltijd komt de matse weer te voorschijn. En nu het meest treffende: het is dit stukje matse dat de Messias Jezus heeft gebruikt toen hij tegen zijn discipelen zei: “Dit is mijn lichaam dat voor u gegeven wordt, doet dit tot mijn gedachtenis.”
De beker van de toorn wordt beker van heil
In dezelfde richting geeft Jezus ook de betekenis van de beker met de woorden: “Dit is het bloed van het verbond dat voor velen wordt vergoten tot vergeving van de zonden”. Volgens Meijer is dit de beker na de maaltijd, na het dankgebed, bij de Messiaanse Joden de derde beker. En deze beker draagt als betekenis “verlossing”. Messiasbelijdende Joden denken dan - óver de verlossing van hun volk heen - aan de Verlossing die Yeshua (Jezus) op de 15e Nisan teweeg bracht, met uitgestrekte armen aan een kruis. Lukas en Paulus vermelden uitdrukkelijk dat het na de maaltijd was: “Evenzo gaf Hij de beker, na de maaltijd, terwijl Hij sprak: Deze beker is het Nieuwe Verbond in mijn Bloed, dat voor u wordt vergoten.” (Lk.22,20, vgl. 1 Kor.11,25). Volgens Schalom Ben-Chorin in ‘Broeder Jezus’ wordt tussen deze 3de beker (van de verlossing) en de de vierde beker (van lofprijs en aanneming) een soort van vloekgebed over de niet-gelovigen uitgesproken (samenvoeging van Ps. 69,25; 79,6-7 en Klaagl. 3,66). De 4de beker wordt daarom ook de beker van de toorn genoemd. Dit zou vooral onder druk van de vervolgingen van de Joden tijdens de Middeleeuwen gebeurd zijn. Maar volgens Hans Kosmala, de leider van de Zweeds Theologisch Instituut in Jeruzalem, zou minstens de tekst “Giet uw toorn uit over de volken die u niet erkennen en de koninkrijken die uw naam niet aanroepen…” reeds bestaan hebben in de tijd van Jezus. Wat is hierbij dan zo opvallend? In plaats van aan God te vragen om zijn toorn uit te gieten over de heidenen (= niet-joden) spreekt Jezus bij de beker na de maaltijd eigen woorden: “Daarna nam Hij de beker en na het spreken van het dankgebed reikte Hij hun die toe met de woorden: ‘Drinkt allen hieruit. Want dit is mijn Bloed van het Verbond, dat voor (de) velen vergoten wordt tot vergeving van zonden.” (Mt.26,27-28). Het is dus niet de toorn van God die uitgegoten wordt over de velen, maar de beker van het nieuwe verbond, waarin zich Gods liefde en barmhartigheid openbaart; het is het verzoenende bloed van Jezus, de Heiland. In de Openbaring van Johannes is nog sprake van ‘de schaal van de toorn’ die de engelen van het oordeel uitgieten over de wereld. Maar hier, in de Sedermaaltijd die Jezus met zijn vrienden vierde: alleen maar heil! Een nieuw en altijddurend verbond tussen God en ons.
De vijfde beker
Getsemane, eens de kedar of kedronbeek over, was een boomgaard die Jezus met zijn leerlingen binnenging (Joh.18,1). Hier zal Hij, en dit keer alleen en verlaten, een vijfde beker drinken, een bittere beker, de beker van het lijden. Een beker zo bitter dat Hij de Vader smeekt Hem die te besparen. En toch gaat Hij hem drinken, die vijfde beker, tot de droesem, tot alles is volbracht, omdat dit de prijs was om aan ons die andere beker, de beker van het heil, te kunnen aanbieden.
“Geeft niet de beker der zegening die wij zegenen, gemeenschap met het bloed van Christus?” (1Kor.10,16a). “In zijn eigen lichaam heeft Hij onze zonden op het kruishout gedragen, opdat wij aan de zonden zouden afsterven en gaan leven voor gerechtigheid. Door zijn striemen zijt gij genezen” (1Petr.2,24). “Aan Hem die ons liefheeft en van de zonden heeft verlost door zijn bloed, die ons gemaakt heeft tot een koninklijk geslacht van priesters voor zijn God en Vader, Hem zij de heerlijkheid en de macht in de eeuwen der eeuwen! Amen” (Openb.1,5b-6 ).
Documentatie:
- Forum.refoweb.nl (reform.)
- Pesachviering door Messiasbelijdende Joden in Israël
door dr. ir. Leon Meijer.
- De Maaltijd des Heren door D. van Zuijlekom. TextVision
- Schalom Ben-Chorin, Broeder Jezus. Ten Have.
(Joods niet-christelijk standpunt op Jezus).
TERUG NAAR INHOUDSOVERZICHT TERUG NAAR THUISPAGINA
